Okyanus ve denizlerle çevrili ada konumundaki Afrika, deniz taşımacılığından turizme, petrolden doğal gaza birçok alanda su kaynaklarından beslenirken korsan faaliyetler, yasa dışı balıkçılık ve petrol sızıntıları gibi sorunlar bu kaynakların kullanımını olumsuz etkiliyor.
Afrika Birliği (AfB), 2014'te su kaynaklarının korunması için kapsamlı bir adım atarak 25 Temmuz'u "Afrika Denizler ve Okyanuslar Günü" olarak ilan etti.
2015-2025 dönemi "Afrika Denizleri ve Okyanuslarının On Yılı" ilan edilirken atılan adımla AfB, deniz ve okyanus ekosistemlerinin korunması ve sürdürülebilir kullanımı için farkındalık oluşturmayı, bölgesel ve uluslararası işbirliği sağlamayı amaçlıyor.
Kuzeyde Akdeniz, doğuda Kızıldeniz ve Hint Okyanusu, güney ve batıda ise Atlas Okyanusu olmak üzere iki deniz ve iki okyanusla çevrili Afrika kıtası, adeta bir ada konumunda.
Küresel güçlerin rekabetine sahne olan 30 bin 500 kilometre kıyı uzunluğuna sahip 54 ülkenin bulunduğu kıtada 38 ülke deniz ve okyanuslar üzerinden dünyaya açılıyor.
Deniz ve okyanuslar, dünya sanayisi için gerekli ham maddelerin taşınması kadar kıtadaki yaklaşık 1,5 milyar insanın ihtiyacı olan temel gıda maddelerinin taşınmasında da hayati önem taşıyor.
Zengin kıtanın zengin suları
Afrika'yı çevreleyen sular, dünya ile deniz yolu bağını kurarken kıta için önemli kaynaklar barındırıyor.
Deniz taşımacılığı ve ticaretin yanı sıra balıkçılık ve deniz ürünleri, turizm, petrol ve doğal gaz gibi birçok kaynak kıta ekonomisine katkı sağlıyor.
Nijerya kıyılarında petrol ve doğal gaz kaynakları, Tanzanya'da balıkçılık ve deniz ürünleri, Seyşeller'de deniz turizmi, Güney Afrika'da ise yelkencilik ve dalış başta olmak üzere su sporları Afrika için önemli gelir kaynakları arasında sıralanıyor.
Morityus, Seyşeller, Zanzibar ve Cape Town ise deniz turizmi açısından kıtanın en dikkat çeken yerleri arasında bulunuyor.
Öte yandan, kıtadaki birçok ülke elektrik ve internet sorununu deniz dibine yerleştirilen kablo hatlarıyla çözmeye çalışıyor.
Deniz ürünleri
Afrika suları deniz ürünleri ve balıkçılıkta zengin olmasına rağmen kayıt dışı balıkçılık ve kaçak avlanma nedeniyle ülke ekonomileri milyonlarca dolar kayba uğruyor.
Birleşmiş Milletlere (BM) göre, dünya çapında yasa dışı olarak yakalanan balıkların yaklaşık yüzde 20'si Gambiya, Gine, Gine-Bissau, Moritanya, Senegal ve Sierra Leone'den geliyor.
Kayıt dışı balıkçılık nedeniyle Afrika her yıl 1 milyon ton balık kaybediyor ve bu da yıllık küresel kayıpların onda birini oluşturuyor. Bunun ekonomik kaybının ise yılda 10 ila 13 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor.
Mozambik ekonomisi, kayıt dışı balıkçılık nedeniyle yılda yaklaşık 70 milyon dolar zarara uğruyor.
Petrol ve doğal gaz
Afrika'yı çevreleyen sular petrol kaynakları açısından da önem taşıyor.
Petrol kaynaklarının bulunduğu Nijerya, Mozambik ve Angola sahillerinde ulusal ve uluslararası firmalar tarafından petrol çıkarma faaliyetleri yürütülüyor.
Afrika'da en fazla petrol rezervine sahip ülkelerden olan Nijerya ve Angola'da Total ve Exxon gibi uluslararası firmalar faaliyet gösteriyor. İki ülke, kara sularından çıkarılan petrol sayesinde önemli gelir elde ediyor.
Delta bölgesinde çıkarılan Nijerya petrolünün gelirleri, güvenlik sorunları ve yasa dışı rafineri nedeniyle ülkenin kalkınması için kullanılamazken, petrol hırsızlığı ve boru hatlarına saldırılar nedeniyle ülke ekonomisi geçen yıl 3 milyar dolardan fazla zarara uğradı.
Doğal gaz kaynaklarıyla dikkati çeken Mozambik ise Nijerya ve Cezayir'den sonra Afrika'nın en zengin üçüncü ülkesi konumunda.
Son yıllarda, merkezi ABD'de bulunan Anadarko ve İtalyan Eni başta olmak üzere uluslararası enerji şirketlerinin yürüttüğü doğal gaz ve petrol arama faaliyetlerinin sonucunda Mozambik'te 5,7 trilyon metreküp doğal gaz keşfedildi ve 2022'den itibaren sıvılaştırılmış doğal gaz ihraç edilmeye başlandı.
Mozambik'in kuzey komşusu Tanzanya kıyılarında da doğal gaz yatakları keşfedildi.
Türkiye Somali açıklarında doğal gaz ve petrol arayacak
Türkiye ile Somali arasında 18 Temmuz'da imzalanan "Hidrokarbon Arama ve Üretim Anlaşması" ile Türkiye, Somali denizlerinde doğal gaz ve petrol arayacak.
İki ülke için çok önemli ve tarihi bir adım olarak değerlendirilen anlaşmayla Oruç Reis ve 5 destek gemisi yaklaşık 50 kişilik ekiple eylül sonunda veya ekim başında Somali'ye hareket ederek doğal gaz ve petrol arayacak.
Dünyaya açılan limanlar
Kıtada birçok liman üzerinden uluslararası ticaret ve deniz taşımacılığı yapılarak Afrika ülkelerinin ekonomisine katkı sağlanıyor.
Güney Afrika'nın Hint Okyanusu'na kıyısı olan Durban Limanı, Afrika'nın en büyük ve en işlek limanı olarak biliniyor.
1824 yılında İngilizler tarafından kurulan liman zamanla genişleyip ve modernleşerek Afrika'nın ve dünyanın en önemli ticaret merkezlerinden biri haline geldi.
Durban Limanı'ndan başka Fas'ın Tanger-Med Limanı, Kenya'nın Mombasa Limanı, Togo'nun Lome Limanı, Nijerya'nın Lagos Limanı ve Mısır'ın İskenderiye Limanı Afrika'nın en büyük liman ve ekonomik merkezleri arasında bulunuyor.
Kıtayı çevreleyen ada ülkeleri
Kıtada ana karaya bağlı ülkelerin yanında Madagaskar, Komorlar, Morityus, Seyşeller, Cabo Verde ve Sao Tome Principe olmak üzere irili ufaklı birçok ada ülkesi bulunuyor.
Afrika'nın en büyük ada ülkesi Madagaskar, Hint Okyanusu'nda yer alıyor ve dünyanın dördüncü büyük adası olarak biliniyor.
Kıtanın doğu kıyılarındaki Seyşeller 115 ada ve adacıktan oluşurken Komorlar ise dört ana adadan oluşuyor. Morityus da ana ada ve birkaç küçük adayı kapsıyor.
Afrika'nın batısında ise Gine Körfezi'nde Sao Tome Principe ve Yeşil Burun Adaları olarak da bilinen Cape Verde yer alıyor.
Afrika sularının sorunları
Kıtayı çevreleyen su hattı, korsan saldırılar, petrol sızıntıları, çevre kirliliği, kayıt dışı balıkçılık ve deniz ekosisteminin zarar görmesi gibi birçok sorun ve krizi bünyesinde barındırıyor.
Öte yandan, Kenya ile Somali arasında kara suları sınırına dair tartışmalar ve Etiyopya'nın denize erişim için attığı adımlar da bölgesel krize neden olurken okyanus dibinden gelen uluslararası internet kablo hattındaki arızalar nedeniyle birçok ülkede internet kesintileri oluyor.
Özellikle Batı Afrika kıyılarında yaygın olan yasa dışı balıkçılık, yerel ekonomilere zarar verirken deniz kaynaklarının uzun süre kullanımını da tehlikeye atıyor.
Deniz altı internet hatlarındaki arızalar ise çok sayıda Afrika ülkesinde kesintiye neden oluyor.
Afrika'nın zengin sularını, özellikle Aden Körfezi'nde ve uluslararası deniz taşımacılığında "en tehlikeli bölge" olarak kabul edilen Gine Körfezi'nde yaşanan korsan saldırılar tehdit ediyor.
Her iki körfezde devam eden korsan saldırılar Nijerya, Benin, Gana, Somali ve Cibuti gibi Afrika ülkelerinin ekonomilerini olumsuz etkiliyor, deniz taşımacılığını tehlikeye atıyor.
Mozambik'te ise Ensar'us Sunna örgütü doğal gaz rezervlerinin bulunduğu bölgede güvenlik sorunu oluşturuyor.