Türkiye Cumhuriyeti’nin altıncı Diyanet İşleri Başkanı Hasan Hüsnü Erdem kimdir?
10 Zilkade 1306’da (8 Temmuz 1889) Akseki’nin Sadıklar köyünde doğdu. Babası müderris Sâdık Efendi’dir. İlk öğrenimini doğduğu köyde yaptı ve babasından da Arapça ve mantık ilimlerini okudu. Tahsiline bir müddet Konya’da devam ettikten sonra İstanbul’a giderek fetva emini Muğlalı Ali Rızâ Efendi ve Fatih dersiâmı Bayındırlı Mehmed Şükrü Efendi’nin derslerine devam edip icâzetnâme aldı (1912). Ardından Dârülfünun Ulûm-i Âliyye-i Dîniyye Şubesi’ne girdiyse de bu bölümün kapatılması üzerine üçüncü sınıfına nakledildiği Dârülhilâfe Medresesi âlî kısmını tamamladı (1916). Ayrıca ruûs mülâzemeti imtihanını birincilikle kazandı ve sonraları Medrese-i Süleymâniyye adını alan Medresetü’l-mütehassısîn’in fıkıh ve usûl-i fıkıh bölümünden de mezun oldu. Dört mezhebe göre karşılaştırmalı olarak hazırladığı “Ahkâm-ı Radâ‘” adındaki çalışması müderrisler meclisince birinciliğe lâyık görülerek kendisine İstanbul müderrisliği ruûsu verildi (1918).
1920’de memuriyet hayatına dersiâmlıkla başlayan ve ardından Antalya Dârülmuallimîn’i ile Mekteb-i Sultânîsi’nde din dersleri muallimliği yapan (1920-1922) Erdem’in bu görevi süresince özellikle Millî Mücadele’yle ilgili vaaz ve hutbeleri halk üzerinde büyük bir tesir yaptı. Bu vaaz ve hutbelerden bazıları Antalya’da Tenvir ve Yeni Hayat gazetelerinde yayımlandı. Ayrıca 1922 yılının ramazan bayramında Ankara Hacı Bayram Camii’nde vermiş olduğu vaaz, Ankara gazetelerinden Hâkimiyet-i Milliye ile Öğüt’te hakkında övgü dolu yazıların yayımlanmasına sebep oldu. Daha sonra sırasıyla Ankara Dârülhilâfet Medresesi fıkıh ve Mecelle müderrisliği ve müdürlüğü ile Şer‘iyye ve Evkaf Vekâleti Tedrisat Heyeti âzalığı (1922-1924), Antalya Orta, Lise ve İmam-Hatip Mektebi’nde Türkçe, terbiye, ruhiyat, içtimaiyat, din ve meslek dersleri muallimliği (1924-1937), din derslerinin kaldırılması üzerine Antalya Orta Mektebi, Antalya Lisesi ve Isparta Ortaokulu Türkçe öğretmenliği (1931-1944), Diyanet İşleri Reisliği Müşavere Heyeti âzalığı ve reisliği (1944-1961) yaptı. Ayrıca bu son görevi sırasında Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nde tefsir dersleri verdi (1952-1959). Ömer Nasuhi Bilmen’in emekliye ayrılmasından sonra Diyanet İşleri başkanlığına getirildi (1961-1964). Burada yaptığı en önemli hizmet, başkanlığın kuruluş ve görevleri hakkında bir kanun hazırlatması ve tekâmül kursları açtırmasıdır. 1964’te emekliye ayrıldıktan sonra 1966 yılında on ay kadar Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu üyeliği de yaptı. Erdem 20 Ağustos 1974 tarihinde vefat etti; kabri kendi köyündeki aile kabristanındadır.
Eserleri
1. Ebedî Risâlet (Ankara 1948, 1962). Abdurrahman Azzâm’ın er-Risâletü’l-ḫâlide adlı eserinin tercümesidir.
2. Riyâzü’s-sâlihîn ve Tercemesi (I-III, Ankara 1949). Nevevî’ye ait eserin tercümesi olup ilk iki cildini Kıvâmüddin Burslan’la birlikte, son cildini yalnız başına hazırlamıştır. Eserin daha sonra on beş civarında baskısı yapılmıştır.
3. İlâhî Hadisler (Ankara 1952). Abdürraûf el-Münâvî’nin el-İtḥâfâtü’s-seniyye bi’l-eḥâdîs̱i’l-ḳudsiyye’si esas olmak üzere çeşitli eserlerden istifade edilerek derlenen kutsî hadislerin tercümelerini içermektedir. Eserin çeşitli baskıları yapılmıştır (Ankara 1963, 1982, 1985, 1987).
4. Kırk Kudsi Hadis (Ankara 1952). Ali el-Kārî’nin el-Eḥâdîs̱ü’l-ḳudsiyye’sinin tercümesidir (5. bs., Ankara 1987).
5. Berat Gecesi Hakkında Bir Tetkik (Ankara 1953, 1954, 1959).
6. Oruç ve Ramazan İbadetlerine Dair Yüzbir Hadis (Ankara 1954, 1956, 1962).
7. Abdest Almanın Diş ve Göz Sağlığı Bakımından Önemi (Ankara 1963, 1982). Misvak kullanmanın gereği ve faziletiyle ilgili hadisleri de ihtiva etmektedir.
8. Riyâzü’s-sâlihîn Hadislerinin Ravileri Olan Ashâb-ı Kirâm’ın, Hadis İmamlarının Hal Tercümeleri (Ankara 1964).
Bunlardan başka İslâm-Türk Ansiklopedisi’nde 250 civarında biyografi maddesi yazan Erdem’in henüz yayımlanmamış bazı eserleri de vardır.
BİBLİYOGRAFYA
Diyanet İşleri Başkanlığı arşivindeki özlük dosyası.
Maarif Vekâleti Arşivi’nde bulunan özlük dosyası.
Diyanet İşleri Başkanlığı Biyografik Teşkilat Albümü: 1924-1989, Ankara 1989, s. 21.
Veli Ertan, “Riyâzü’s-sâlihîn Mütercimi Sâbık Diyanet İşleri Başkanı Hasan Hüsnü Erdem” (Nevevî, Riyâzü’s-sâlihîn ve Tercemesi [trc. Kıvâmüddin Burslan – Hasan Hüsnü Erdem] içinde), Ankara 1976, III, s. I-VI.
a.mlf., “Hasan Hüsnü Erdem”, Diyanet Gazetesi, sy. 306, Ankara 1984.
a.mlf., “Millî Mücadele Sırasında Hasan Hüsnü Erdem”, Sebil, sy. 150, İstanbul 10 Kasım 1978, s. 12.
Eşref Edip, “Hasan Hüsnü Erdem”, İslâm-Türk Ansiklopedisi Mecmuası, II/65-66, İstanbul 1946, s. 6.
Osman Yüksel Serdengeçti, “Bir Münakaşa”, Millî Gazete, İstanbul 14 Haziran 1973, s. 3.
a.mlf., “Bir Rüya ki”, a.e., İstanbul 15 Haziran 1973, s. 3.
Orhan Balcı, “Diyanet İşleri Başkanlarımız”, Diyanet Gazetesi, sy. 336, Ankara 1407/1987, s. 15, 17.
---
Müellif: Veli Ertan
Kaynak: TDV İslam Ansiklopedisi