Cevâmiu’l-kelim ne anlama gelmektedir?
“Cevâmî”, “câmî” kelimesinin, “kelim” de “kelime” sözcüğünün çoğuludur.
Câmi, toplayıp bir araya getiren; kelime ise, “söz” anlamına gelir “Cevâmiu’l-kelim”, terim olarak, Hz. Peygamber (sas)’in az sözle çok mânâ ifade etme özelliğini belirtmektedir. Câmiu’l-kelâm ve câmiu’l-kelim şekillerinde de kullanılmaktadır.
Hz. Peygamber (sas), diğer Peygamberlerden farklı özelliklerini açıkladığı bir hadiste, “ben, cevâmiu’l-kelim olarak gönderildim” buyurmuştur (Buhârî, Cihad, 122).
Hz. Peygamber (sas)’in şu hadisleri cevâmiu’l-kelim'e örnektir: “Ameller, niyetlere göredir.” (Buhârî, Îmân, 41; Müslim, İmare, 155); “Allah’a inandım de, sonra dosdoğru ol!” (Müslim, İmân, 62); “Zarar vermek de, zarara karşı zararla mukabelede bulunmak da yoktur.” (İbn Mâce, Ahkâm, 17)
Resûl-i Ekrem’in cevâmiu’l-kelim mahiyetindeki sözlerini muhtelif hacimlerde derleme faaliyetleri IV. (X.) yüzyılda başlamış olmalıdır. Bu türün ilk örneğini el-Müctenâ (Haydarâbâd 1342) adlı eseriyle İbn Düreyd (ö. 321/933) ortaya koymuştur.
- İbnü’s-Sünnî’nin (ö. 364/974-75) el-Îcâz fi’l-hadîs̱ (el-Îcâz ve cevâmiʿu’l-kelim mine’s-süneni’l-meʾs̱ûre, bk. Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 205) adlı eseri de aynı konudadır.
- Kaffâl eş-Şâşî’nin (ö. 365/976) Cevâmiʿu’l-kelim fi’l-hadîs̱ mine’l-mevâʿiz ve’l-hikem adlı eseri Mısır’da İskenderiyye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Sezgin, I, 498).
Cevâmiu’l-kelime dair daha sonraki yüzyıllarda yazılan on dört eseri Selâhaddin Müneccid zikretmektedir (Muʿcem mâ üllife ʿan Resûlillâh, s. 275-276).
