عَنْ عَمْرِو بْنِ شُعَيْبٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: جَاءَ أَعْرَابِيٌّ إِلَى النَّبِيِّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمْ) يَسْأَلُهُ عَنِ الْوُضُوءِ فَأَرَاهُ الْوُضُوءَ ثَلاَثًا ثَلاَثًا ثُمَّ قَالَ: “هَكَذَا الْوُضُوءُ فَمَنْ زَادَ عَلَى هَذَا فَقَدْ أَسَاءَ وَتَعَدَّى وَظَلَمَ.”
Amr b. Şuayb'ın (ra), babası aracılığıyla dedesinden naklettiğine göre, bir bedevî abdest hakkında sorular sormak üzere Hz. Peygamber'e (sas) gelmişti. Peygamberimiz (sas) azalarını üçer kere yıkayarak abdesti ona göstermiş ve şöyle buyurmuştu:
“İşte abdest böyle alınır. Kim bundan daha fazlasını yaparsa hatalı davranmış, haddini aşmış ve zulmetmiş olur.”
(N140 Nesâî, Tahâret, 105)
***
عَنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمْ) مَرَّ بِسَعْدٍ وَهُوَ يَتَوَضَّأُ فَقَالَ: “مَا هَذَا السَّرَفُ؟” فَقَالَ: “أَفِى الْوُضُوءِ إِسْرَافٌ؟” قَالَ: “نَعَمْ، وَإِنْ كُنْتَ عَلَى نَهَرٍ جَارٍ.”
Abdullah b. Amr (ra) anlatıyor: Bir gün Sa'd (b. Ebû Vakkâs) (ra) abdest alırken Resûlullah (sas) onun yanına uğramıştı. “Bu ne israf?” buyurdu. Sa'd, “Abdestte de mi israf olur?” diye sorunca, Resûlullah (sas), “Evet, akan bir nehirde(n) bile (abdest alıyor) olsan (israf olur).” diye cevap verdi.
(İM425 İbn Mâce, Tahâret, 48)
***
عَنِ الْمُغِيرَةِ بْنِ شُعْبَةَ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمْ) : “إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ عَلَيْكُمْ عُقُوقَ الْأُمَّهَاتِ، وَوَأْدَ الْبَنَاتِ، وَمَنْعَ وَهَاتِ، وَ َكَرِهَ لَكُمْ قِيلَ وَقَالَ، وَكَثْرَةَ السُّؤَالِ، وَإِضَاعَةَ الْمَال.”
Muğîre b. Şu'be'nin (ra) naklettiğine göre, Hz. Peygamber (sas) şöyle buyurmuştur:
“Allah (cc), annelere hürmetsizlik etmeyi, kız çocukları diri diri gömmeyi ve (vermeniz gereken şeyleri) vermeyip (hakkınız olmayan şeyleri) almayı size haram kılmıştır. Dedikodu etmeyi, (anlamsız) çok soru sormayı ve malı israf etmeyi ise sizin için hoş karşılamamıştır.”
(B2408 Buhârî, İstikrâz, 19)
***
عَنْ عَمْرِو بْنِ شُعَيْبٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمْ) : “كُلُوا وَتَصَدَّقُوا وَالْبَسُوا فِى غَيْرِ إِسْرَافٍ وَلاَ مَخِيلَةٍ.”
Amr b. Şuayb'ın (ra), babası aracılığıyla dedesinden naklettiğine göre, Resûlullah (sas) şöyle buyurmuştur:
“Kibre düşmeden ve israfa kaçmadan (dilediğiniz gibi) yiyin, sadaka verin/harcayın ve giyinin!”
(N2560 Nesâî, Zekât, 66)
***
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ) قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمْ) : “نِعْمَتَانِ مَغْبُونٌ فِيهِمَا كَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ، الصِّحَّةُ وَالْفَرَاغُ.”
İbn Abbâs'ın (ra) naklettiğine göre, Hz. Peygamber (sas) şöyle buyurmuştur: “İki nimet vardır ki insanların çoğu onlar(ı değerlendirme) hususunda aldanmıştır: Sağlık ve boş vakit.”
(B6412 Buhârî, Rikâk, 1)
***
Abdullah b. Abbâs (ra) bir seferinde Allah Resûlü’nün (sas) abdest alırken suyu ne kadar dikkatli kullandığına tanık olmuştu. Henüz o dönemde çocuk olan İbn Abbâs (ra), Peygamberimizin (sas) amcasının oğlu, eşinin de yeğeni idi. Teyzesinin evinde kaldığı bir gece Allah Resûlü’nün (sas) abdest alışını izlemişti. Bu olayı kendisi şöyle anlatır: "Ben bir gece (Hz. Peygamber’in (sas) hanımlarından olan) teyzem Meymûne’nin yanında kalmıştım. Peygamber (sas) kalkıp eski bir su kırbasından abdest aldı. Suyu azar azar kullanıyordu. Ben de kalktım, onun yaptığı gibi yaptım."
Peygamberimiz (sas) bir seferinde de nasıl abdest alacağını sormak üzere kendisine gelen bir bedevîye, azalarını üçer kere yıkayarak abdesti almayı öğretmiş ve şöyle demişti: "İşte abdest böyle alınır. Kim bundan daha fazlasını yaparsa hatalı davranmış, haddini aşmış ve zulmetmiş olur." Hz. Peygamber’in (sas) bu tavrı acaba suyun kıtlığından mı idi? Yoksa o, bir bilinç inşa etmeyi, bir Müslüman hassasiyeti oluşturmayı mı amaçlıyordu?
Abdullah b. Amr’ın (sas) anlattığı şu olay da israf uyarısının sadece kullanılan şeylerin tükenmesini esas alan, su kıtlığından doğan bir yaklaşım olmadığını, bunun yanı sıra, hatta öncelikli olarak, müminin olgunluğuyla ilgili bir konu olduğunu öğretmektedir. Bir gün Sa’d b. Ebû Vakkâs abdest alırken Resûlullah (sas) onun yanına uğramıştı. Derken onun suyu fazla kullandığını görmüş olmalı ki, "Bu ne israf?" buyurdu. Sa’d, "Abdestte de mi israf olur?" diye sorunca, Resûlullah (sas), "Evet, akan bir nehirde(n) bile (abdest alıyor) olsan (israf olur)." diye cevap verdi.
Yoksulluğun yaygın olduğu günlerdi. Evlerin çoğunda sıcak bir çorba dahi pişmiyordu. Resûlullah (sas) pek âdeti olmadığı ve kimseye rastlamayacağı bir saatte evinden dışarı çıkmıştı. Bu sırada Hz. Ebû Bekir (ra) çıkageldi. Peygamberimiz (sas), "Seni buraya getiren sebep nedir Ebû Bekir?" dedi. Hz. Ebû Bekir (ra), "Allah Resûlü (sas) ile buluşup onun yüzünü görür ve ona selâm veririm ümidiyle çıkmıştım." diye cevap verdi. Az sonra Hz. Ömer (ra) de geldi. Resûlullah (sas) ona da aynı şekilde, "Seni buraya getiren sebep nedir Ömer?" diye sordu. "Açlık, ey Allah’ın Resûlü!" diye yanıtladı Hz. Ömer. Bunun üzerine Resûlullah (sas), "Ben de biraz açım." dedi. Sonra üçü birden koyunlarının ve hurmalarının bolluğuyla tanınan Medineli Ebu’l-Heysem b. Teyyihân’ın evine doğru yürümeye başladılar. Eve vardıklarında Ebu’l-Heysem’in hanımı karşıladı onları. Ona eşinin nerede olduğunu sordular. Kadın, "Tatlı içme suyu getirmeye gitmişti." dedi. Çok geçmeden, Ebu’l-Heysem bir su kırbasıyla çıkageldi. Resûlullah (sas) ile iki arkadaşının evine geldiğini görünce kırbasını yere koydu ve "Anam babam sana feda olsun." diyerek Allah Resûlü’ne (sas) sarıldı.
Sonra misafirlerini bahçesine götürdü, bir yaygı sererek onlara bir hurma salkımı getirdi ve ortaya koydu. Salkımı gören Resûlullah (sas), "Bize olgunlarından seçmedin mi?" buyurdu. Ebu’l-Heysem, "Ey Allah’ın Resûlü, yaş ve kuru hangisinden isterseniz seçmeniz için bu şekilde getirdim." dedi. Ebu’l-Heysem’in ikram ettiği hurmaları yiyip tatlı suyu içtikten sonra Peygamberimiz (sas), Hz. Ebû Bekir (ra) ile Hz. Ömer’e (ra) şu hatırlatmada bulundu: "Bu canı bu tende tutan Allah’a (cc) yemin ederim ki bu, kıyamet gününde kendisi hakkında hesaba çekileceğiniz nimetlerdendir: Serin bir gölge, güzel bir hurma ve soğuk bir su!"
Yiyecek yemek bulamayacak kadar fakirliğin kol gezdiği o günlerde bile Allah Resûlü (sas) nimetlerin hesabını hatırlıyor ve hatırlatıyordu. Az ya da çok her nimetin kadrini bilmenin gerekliliğini ve kadir kıymet bilmemenin nimeti verene saygısızlık olduğunu bildiriyordu. İsraftan bahsediyordu kısacası. Çünkü israf hem nimeti gerektiği yerde gerektiği ölçüde kullanmamak hem de Rezzâk olan Allah’ın (cc) nimetine karşı saygısızlıktır. Bu yüzden: "O (Allah) (cc) israf edenleri sevmez."
Allah Resûlü (sas) onlara şükrü hatırlatıyor, şükürsüzlükten ve nankörlükten de men ediyordu. Şükretmekle yükümlü olan insanı, haddini aşmaması konusunda ikaz ediyor; yani israftan sakındırıyordu. Aynı gerçeği o şu sözüyle de dile getirmekteydi: "İnsanoğlu kıyamet günü beş şeyden hesaba çekilmedikçe yerinden kımıldayamayacaktır: Ömrünü nasıl tükettiğinden, gençliğini nasıl yıprattığından, malını nereden kazanıp nerede harcadığından ve öğrendiği bilgilerle nasıl amel ettiğinden."
Âhiretteki hesabın asıl konusu israf olacak o hâlde... Maddî mânevî, insana her ne bahşedilmişse onun israfı. Bu yüzden Resûlullah’ın (sas) bir adama verdiği şu nasihate dikkatle kulak verilmelidir: "Beş şey gelmeden önce beş şeyin değerini iyi bilmelisin: Ölümünden önce hayatının, meşguliyetinden önce boş zamanının, fakirliğinden önce zenginliğinin, ihtiyarlığından önce gençliğinin ve hastalığından önce sağlığının."
İsraf denildiğinde akla ilk gelen malın israfıdır kuşkusuz. Hadislerdeki ifadesiyle malın zayi edilmesi yani boşa harcanmasıdır. İsraf, dedikodu ve çok soru sormakla birlikte Allah’ın (cc) hoşlanmadığı üç davranıştan biri olarak sayılır: "Allah (cc), annelere hürmetsizlik etmeyi, kız çocuklarını diri diri gömmeyi ve (vermeniz gereken şeyleri) vermeyip (hakkınız olmayan şeyleri) almayı size haram kılmıştır. Dedikodu etmeyi, (anlamsız) çok soru sormayı ve malı israf etmeyi ise sizin için hoş karşılamamıştır."
Gündelik yaşantıdaki harcamalarda israfın ne olduğuna ilişkin bütün toplumlar için geçerli kesin bir tanımlama yapmak zor görünmektedir. Hayata dair ihtiyaçlarımız, genel olarak üç kısımda ele alınmaktadır. Bunlardan ilki can, nesil, akıl, mal ve dinin korunması yolunda duyulan zarurî ihtiyaçlar olup (zarûriyyât), hayatın olmazsa olmazlarıdır. İkincisi, karşılanmadığında sıkıntıya düştüğümüz genel gereksinimlerdir (hâciyyât). Üçüncüsü ise, etik ve estetik açıdan hayatı kolaylaştıran ve güzelleştiren ihtiyaçlardır (tahsîniyyât). Âlimlerimiz, bu üç ihtiyaç grubunun dışında kalan ve nefsanî istekleri tatmine yönelik harcamaların israf olduğunu belirtmektedir. Kaldı ki, ihtiyaç sıralamasına riayet etmeden harcamada bulunmak israf sayıldığı gibi, bu ihtiyaçların bir kısmının da kimi zaman israfa varacak boyutlarda karşılanması söz konusu olabilir. Zira farklı sosyokültürel ve ekonomik şartların icabı olarak temel ihtiyaçların farklı değerlendirildiği bir gerçektir.
Hz. Peygamber’in (sas) bir evde üç yataktan fazlasını israf olarak gösteren ve bu israfı şeytanla ilişkilendiren şu sözü, yaşadığı dönemin hayat standartları dikkate alındığında ne kadar da anlamlıdır: "(Bir evde) erkek için bir yatak, hanımı için bir yatak olmalıdır. Üçüncüsü misafir için, dördüncüsü ise şeytanındır."
Diğer taraftan Mâlik b. Nadle’nin yaşadığı bir olay bununla çelişmemekte, dahası bize sağlıklı bir değerlendirme imkânı sunmaktadır: "Dağınık bir kıyafetle Hz. Peygamber’in (sas) yanına gitmiştim. Allah Resûlü (sas) bana şöyle dedi: "Senin malın mülkün var mı?" "Evet, var ey Allah’ın Elçisi!" diye cevap verdim. "Ne gibi malların var?" diye sordu. "Allah (cc) bana deve, koyun, at sürüleri ve hizmetçiler ihsan etmiştir." dedim. "Allah (cc) sana mal mülk ihsan etmişse, Allah’ın (cc) nimetinin ve ikramının eseri, üzerinde (kılık kıyafetinde) görünsün."
Allah’ın (cc) nimetlerinin en güzellerinden faydalanmakla, israf etmek farklı şeylerdir. İlke olarak helâl olan şeylerin tüketilmesinde bir sakınca yoktur. Tam tersine Allah’ın (cc) verdiği nimetlerden ölçülü bir şekilde faydalanılması tavsiye edilir. "De ki, Allah’ın (cc) kulları için yarattığı süsü ve temiz rızıkları kim haram kıldı? De ki, onlar dünya hayatında müminlere yaraşır, kıyamet gününde ise yalnız onlara mahsus olacaktır..." âyeti bu gerçeği dile getirmektedir. Âyet aynı zamanda ziynetlerin ve temiz nimetlerin dünya hayatında müminlere yaraştığını vurgulayarak Müslümanların yaşadıkları çağda ve toplumlarda bu bakımdan da seçkin olmaları gerektiğini hatırlatır. Bazı müfessirlerimiz, bu âyette elbisenin ‘ziynet’ yani süs olarak ifade edilmesini, giyinmenin ahlâkî bakımdan olduğu gibi estetik bakımdan da önemli ve gerekli olduğuna dair bir işaret olarak yorumlamışlardır. Ayrıca yine ‘ziynet’ kelimesinden hareketle kaliteli ve değerli elbiseler giyinmekte bir sakınca olmadığına hükmedilmiştir.
Bunu teyit eden çok sayıdaki örnekten biri de şudur: "Bir gün Abdullah b. Amr (ra) Resûlullah’ın (sas) yanına gelerek, "Güzel elbise giymem kibir midir?" diye sorar. Resûlullah (sas), "Hayır." der. Abdullah (ra) bu sefer, "Asil bir deveye binmem kibir midir?" diye sorunca Resûlullah (sas) yine, "Hayır." cevabını verir. "Peki," der Abdullah (ra), "Bir yemek yapsam da insanları davet etsem, yanımda yeseler ve arkamdan yürüseler, bu kibir midir?" Allah Resûlü (sas) aynı şekilde, "Hayır." diye cevaplar. "Öyleyse kibir nedir?" diye sorar Abdullah. Bunun üzerine Allah Resûlü (sas) şöyle buyurur: "Kibir, Hakkı hafife alman ve insanları küçük görmendir."
Sevgili Peygamberimizin (sas) sözlerinden, nimetleri kullanmadaki serbestliği sınırlayan tek şeyin kibir ve israf olduğu görülmektedir. "Kibre düşmeden ve israfa kaçmadan (dilediğinizce) yiyin, sadaka verin ve giyinin!" hadisindeki bu kayıt, şu âyette de güçlü bir şekilde vurgulanır: "Ey Âdemoğulları! Her mescid(e gidişiniz)de güzel elbiselerinizi giyin, yiyin, için fakat israf etmeyin. Çünkü O (Allah) (cc) israf edenleri sevmez."
Böylece kullarına güzel elbiseler bahşeden Allah (cc), kendisine secdeyi emretmekte, sevgisini de sadece israf etmeyenlere bahşetmektedir. Bahşettiği sadece sevgisi değil, aynı zamanda nimetidir de. "Eğer şükrederseniz, elbette size (nimetimi) arttırırım..." âyeti, Rabbi karşısında müsrif davranmayan yani haddini aşmayan kula O’ndan (cc) bir müjdedir.
İsrafın sınırı belirlenirken, her zaman kişinin sahip olduğu imkânlara göre bir değerlendirme söz konusu olmamalıdır. Yani insanın mal varlığı ile orantılı olarak israf edip etmediğine karar vermek doğru değildir. Nimetlerin dikkatlice kullanılmasıyla ilgili tembihlerin, zengin olsun fakir olsun her ferde disiplinli ve sorumlu davranış bilinci kazandırmaya yönelik olduğu unutulmamalıdır. Bilinçli davranmayı öğrenen fertler, israftan uzak duracaklardır. Artık bunu kişisel olduğu kadar, toplumsal bir sorumluluk olarak da düşüneceklerdir.
Abdestte organları üçer kereden fazla yıkamanın hatalı davranma, haddi aşma ve zulüm yani haksızlık yapma şeklinde tanımlanması, sanki nimetin kadrini bilmemekle Allah’a (cc), mutedil davranmamakla insanlık onuruna ve ortak bir serveti ölçüsüz harcamakla da diğer fertlere karşı işlenen suçu ima ediyor gibidir. Ne yazık ki bugün bu bilinçten mahrum oluşumuz, bir lokma ekmeğe muhtaç pek çok insan varken milyonlarca ekmeğin çöpe atılmasına sebep olmaktadır. Bu hâlimizle, "Birinizin elindeki lokma yere düşerse ondaki toz toprağı gidersin ve onu yesin. Onu şeytana bırakmasın." şeklindeki nebevî öğütten ne kadar nasipsiz kaldığımız aşikârdır. Peygamberimizin (sas) bu ifadesinde de israfı şeytan ile ilişkilendirmesi ise düşündürücüdür.
İslâm açısından malın, servetin ya da çevrenin israfı, kişinin ruh dünyasındaki israf ile yani mutedil davranma melekesinden yoksunluk ile yakından ilgilidir. Öyle ya, ırmakta alınan abdestte bile suyun israf edilmemesinin öğütlenmesindeki amaç başka ne olabilir? Bütün bunları düşündüğümüzde Sevgili Peygamberimize (sas) nispet edilen, "Canının çektiği her şeyi yemen israftır." rivayetini daha iyi anlıyoruz. Bu nebevî söz, yiyecek tüketiminden bahsediyor değil elbette. Kişinin nefsine hâkim olmasıdır öğütlenen. Bu, bir nefis terbiyesidir.
Savurganlığımız maddî imkânlarımızı yok ettiği gibi bizi yarınını düşünmeyen, sorumsuz ve disiplinsiz insanlar hâline de getirmektedir. Savurduğumuz şey sadece para pul değil, aynı zamanda yok olup giden emeğimiz, şevkimiz ve geleceğimizdir. Hâlbuki insan, yarınıyla ilgili kaygılar besleyen bir varlık olarak da diğer canlılardan ayrılır. Müslüman’da ise bu kaygılar kişisel değildir. İnanan bir kimsenin sadece kendi geleceğine dair değil, ailesine, topluma hatta gelecek nesillere dair kaygıları vardır.
Arzu ve isteklerini makul ölçüler içerisinde tutamayan insanların, geniş imkânlara sahip olmalarına rağmen huzur ve mutluluktan yoksun olduklarını görmek zor değildir. Temel ihtiyaçların dışındaki lüks harcamalar, bireyi ihtiraslarına mahkûm ettiği gibi yaşadığı toplumu da huzursuz etmektedir. Yiyecek, giyecek ya da yakacak gibi en temel ihtiyaçlarını karşılayamayan insanların olduğu bir toplumda şımarıkça yapılan harcamalar elbette insanlarda kin ve nefrete yol açabilir. Ve elbette İslâm Dini böyle bir durumu reddetmiş ve topluma ilgisiz bir şekilde kendi refahını düşünenleri en ağır biçimde eleştirmiştir: "...Zulmedenler ise kendilerine verilen refahın peşine düştüler..."
Bu açıdan israf, İslâm’ın toplumsal hedefleri bakımından da mahzurlu görülmüş ve yasaklanmıştır. Öyleyse neyin israf olduğuna ilişkin bir ölçüyü daha tespit edebiliriz: "İnsanın toplum içinde diğerlerinden üstün olduğu düşüncesine kapılmasını sağlayan maddî harcamalar israftır." Zira Müslüman’dan, toplumun fertlerinden biri olması istenir, kendini toplumdan farklı gören ve topluma tepeden bakan bir kişi olması değil. Peygamberimizin (sas) gümüş kaptan içmeyi ya da altın ve ipek gibi pahalı eşyaları kullanmayı yasaklamasının nedenlerinden biri de bu olmalıdır.
Şüphesiz israf konusundaki bilinçlendirme sadece mal ya da servet alanında değil her türlü nimetin kullanılmasında söz konusudur. Peygamberimiz (sas), özellikle iki nimetin israf edilmemesini şu şekilde tembihler: "İki nimet vardır ki insanların çoğu onlar(ı değerlendirme) hususunda aldanmıştır: Sağlık ve boş vakit." Rabbimizin (cc) bu iki ikramının verimli kullanılmasını öğütlenmesi, hiç kuşkusuz diğer pek çok nimeti elde etmenin bu ikisine bağlı olmasıyla ilgilidir.
Diğer yandan günah işlemek de haddi aşmaktır. Çünkü Allah’ın (cc) koyduğu sınırlara uyması gereken kul, helâl çizgisini aşıp haramlara dokunmuştur. Tıpkı Resûlullah’a (cc) gelen şu insanlarda olduğu gibi: Müşriklerden olan bir grup, çok adam öldürmüş ve zina etmişlerdi. Peygamberimize (sas) gelerek, "Duyurmakta ve kendisine davet etmekte olduğun şey şüphesiz çok güzel. Fakat bir de işlediğimiz bunca günah için bir kefaret bulunduğunu bize haber versen!" dediler. Bunun üzerine şu âyet nâzil oldu: "De ki: Ey kendileri aleyhine israf eden (haddi aşan) kullarım! Allah’ın (cc) rahmetinden ümidinizi kesmeyin. Şüphesiz Allah (cc) bütün günahları bağışlar. Çünkü O (cc), çok bağışlayandır, çok merhamet edendir." Bu insanlara ’israf eden kullar’ şeklinde hitap edilmesi, günahlarda aşırı gitmelerinden dolayı idi şüphesiz.
İsraf —hangi şekilde tezahür ederse etsin— insanın kendisine kötülük etmesidir; ölçüsüz ve bilinçsiz bir şekilde kendisini tüketmesidir. Bu, bazen sahip olduklarını ölçüsüz tüketme, bazen kul hakkı yeme, bazen de kibre kapılma şeklinde belirir. İnsan kibirlendikçe israf etmekte, israf ettikçe de malı küçülmektedir. Mal israfıyla ilgili en çarpıcı uyarıların infak yani muhtaç insana karşılıksız yardımda bulunma konusunda görülmesi şaşırtıcı olmasa gerek. ’"Eli sıkı olma; büsbütün eli açık da olma. Sonra kınanır ve çaresiz kalırsın." âyeti bu uyarılardan sadece biridir.
Burada tanımlanan mümin tavrını anlamak için câhiliye araplarının cömertlik ile müsrifliği nasıl birbirine karıştırdıklarına bakmak gerekir. O dönemde cömertlik, hiç beklenmedik bir anda büyük miktarlarda ikramda bulunmak anlamına gelmekte ve bu durum toplumda hayranlık uyandırmaktaydı. Cömertlik adına yarınını düşünmeden harcamada bulunan, elindekini saçıp savuran ve bunu asaletin gereği gibi gören insanlar, düşüncesizce israfa varmaktaydı. Oysa İslâm, kibir ve gösteriş amacı taşıyan bu tür davranışları cömertlik olarak değil, israf ve haddi aşma olarak değerlendirmekte, israfı da kibir ve hırsın simgesi olan şeytanla ilişkilendirmektedir. Saçıp savuranların şeytanın dostları olarak tanıtılmasının anlamı da bu olsa gerektir.
Mescit imarı gibi iman alâmeti olan bir konuda dahi Müslümanların ikaz edilmesi de aynı gerekçeye dayanmaktadır. Peygamberimizin (sas), "İnsanların mescit (yaptırma) konusunda birbirlerine karşı övünmeleri kıyamet alâmetlerindendir." şeklindeki sözü, israfın hem gereksiz harcama hem de Allah’ın (cc) rızası dışında bir gayeyle hareket etme anlamını içerdiğini göstermektedir. O hâlde dinin, âdetlerin ve insanlığın gerekli kıldığı yerlere gerekli ölçüde harcamak cömertlik, bu ölçülerin altına düşmek cimrilik, bunların üstünde harcamada bulunmak ise israftır.
Bağışta bulunurken iki hususa dikkat edilmesi gerektiği unutulmamalıdır: Ölçüsüz bağışta bulunmama ve az ya da çok harcarken Allah’a (cc) itaatin dışında bir amaç gütmeme. Oysa Hz. Ebû Bekir’in (ra) bir seferberlik döneminde ordunun harcamaları için malının tamamını infak etmesi, bu noktada şaşırtıcı gelebilir. Onun, olağanüstü durumlara has bir istisna olarak değerlendirilmesi gereken bu tavrı, harcamalarıyla kibirlenen müşriklerin aksine, bütün mülkün sahibinin Allah (cc) olduğunu fiilen ilân etmektedir. Malı üzerinde istediği gibi tasarrufta bulunma hakkına sahip olduğunu düşünen müsrif tavra karşılık mutlak tasarruf hakkına sahip olanın sadece Allah (cc) olduğunu idraklere sunmaktadır. Zaten kişinin elindeki mal Allah’ındır (cc) ve o, Allah’ın (cc) kendisine emanet ettiği imkânı Allah’ın (cc) diğer muhtaç kullarıyla paylaşmaktadır. "Ve o müminler ki... Kendilerine vermiş olduğumuz rızıktan (Allah (cc) yolunda) harcarlar." âyetinde bunun vurgulandığını görürüz.
Bütün bunlarda malı ve serveti ölçüsüz harcamanın ötesinde, çok daha önemli bir noktaya dikkat çekilmektedir. Kulun Rabbi karşısında konumunu idrak etmesi, haddini aşarak Rabbine karşı israfa düşmemesi meselesidir bu. İnsanın başıboş bırakılmadığını vurgulayan, dolayısıyla ona sorumluluklarını hatırlatan İslâm, müminleri her anlamda israftan uzaklaştırma çabasındadır. Çünkü en temel anlamıyla kişinin yaptıklarında haddi aşması olan israf, aynı zamanda cehalet, gaflet, hata ve isyanın bir ifadesidir. Mümin ise nefsini kontrol eden, Allah’ın (cc) koyduğu sınırları aşmayan, her işinde dengeli davranan kişidir. O hep itidal üzeredir. Yemesinde içmesinde, vaktini kullanmasında, konuşmasında, harcamasında, infak edişinde, insanlarla ilişkisinde hatta Allah’a (cc) yönelişinde hep bu bilinçle hareket eder.
Allah’ın (cc) sevgisi, her işinde ölçülü olanlaradır. O (cc), müsrifleri sevmez. Peygamberlerin (sas) yanında mücadele veren Allah (cc) erlerinin duasını tekrarlayalım biz de: "Ey Rabbimiz! Günahlarımızı ve işimizdeki israfımızı (taşkınlığımızı) bağışla..."
Kaynak: Diyanet Hadislerle İslam