Hayy'dan gelen hû'ya gider
Kültürümüzün aynası olan deyim ve atasözlerimizde İslam’ın temel esaslarının izlerini görürüz. Allah’tan gelenin yine O’na döneceğini ifade eden bu atasözümüz zamanla gerçek anlamından uzaklaşarak ‘emek sarf edilmeden elde edilen bir kazancın insana fayda vermeyeceği ve yok olacağı’ anlamını kazanmış; hatta aslına “davuldan gelen zurnaya”, “selden gelen suya gider” şeklinde eklemeler yapılmıştır. Oysa bu atasözü Arapçasını ezbere bildiğimiz ve bir ölüm haberi aldığımızda okuduğumuz Bakara suresinin 156. ayetinin (İnnâ lillâh ve innâ ileyhi râciûn) neredeyse birebir tercümesidir (Biz Allah’tan geldik ve yine O’na döneceğiz). Atasözünde geçen ‘Hayy’ kelimesi, Allah’ın Esma-i Hüsna’sından biridir ve ‘hiç ölmeyecek olan hayat sahibi’ anlamına gelir. ‘Hû’ kelimesi ise Arapçada üçüncü tekil şahıs zamiri “O” anlamındadır ve tasavvufta zikir sözü olarak kabul gören esmadan biridir. Emek harcanmadan elde edilenler, fayda vermeyip yok olmakta; yani Hayy’dan gelen asıl sahibi Hû’ya gitmektedir.
