SUNUŞ VE TEŞEKKÜR
Bu çalışmaya, 2008 yılında, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Dış İlişkiler Dairesi’nin “Almanya’da yaşayan Türkiye kökenli kadınlarımıza daha iyi nasıl hizmet verilebilir?”, sorusuna cevap ararken karar verilmişti. Nüfusun yarısını oluşturan kadınların, din hizmetlerindeki yeri ve ağırlığının aynı oranda olmadığı söylenebilir. Bu eksikliği fark eden Başkanlık hem yurt içinde hem de yurt dışında yürütülen hizmetlerde kadınlara daha fazla rol yükleyen bir politika benimsemiştir. Bu kapsamda Başkanlığın yurt dışı hizmetlerini koordine eden Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı da yurtdışındaki kadınlarımıza yönelik dini hizmetlerin daha verimli ve etkin biçimde yürütülmesi için bir çalışma yapılmasına karar vermişti. Bu çalışmanın amacı, öncelikle bir durum tespiti yapılması, ardından da beklentilere uygun ne tür hizmetlerin yapılabileceğine ilişkin bir yol haritasına katkı sağlanmasıydı.
Avrupa ülkeleri içinde Türklerin en çok yaşadığı ülkelerden biri olan Almanya’da ilk çalışma yapılacaktı. Elde edilecek sonuçlara göre diğer ülkelerde de yapılıp yapılmayacağına bilahare karar verilecekti.
Ancak, Diyanet İşleri Başkanlığı, cinsiyet, etnik köken veya sosyal statü bakımından ayırım yapmaksızın, bütün halk kesimleri ile yakın ilişki içinde olmasına karşın, bilimsel saha araştırmalarında profesyonel değildi. Durum tespitine yönelik bir saha (alan) araştırması yapılması kararlaştırılınca, ilk önce, araştırmanın tasarımında yardımcı olunması için Türkiye İstatistik Kurumu ile ilişkiye geçildi. Bir protokol kapsamında, Başkanlığın muhtelif birimlerinde çalışan personele yönelik bir hizmet içi eğitim planlandı. Bu hizmet içi eğitim, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından planlanan ve resmi istatistik programı kapsamında ulusal veri yayınlama takviminde ülkemizde resmi istatistik üreten kurumların istatistik üreten personeline verilen genel nitelikli bir eğitimdi. 10 gün süren eğitim sonunda 26 kişiye katılım belgesi verildi. Bu eğitim ile başlayıp daha sonra farklı çalışmalarla devam eden işbirliği Diyanet İşleri Başkanlığı ile Türkiye İstatistik Kurumu’nun ülkemizde resmi istatistik yayınlayan kurumlarda veri toplama yönünde kurumsal kapasite oluşturmaya yönelik yaptığı işbirliği çalışmalarının iyi örneklerinden biri oldu.
Bu işbirliği kapsamında elinizdeki çalışma, Diyanet İşleri Başkanlığının Dış İlişkiler Dairesi bünyesinde yürütülmekle birlikte araştırmanın başarı ile sonuçlanması, soru kâğıdının oluşturulması, örneklemin belirlenmesi, uygulama ve analiz aşamalarında TÜİK yöneticileri, uzmanları ve veri giriş işlemlerinde bilgi işlem personelinin büyük katkı ve desteği ile mümkün olmuştur.
Araştırmanın yapılmasına karar verildikten sonra, ilk olarak Almanya’daki Türkler ile ilgili literatür araştırması yapılarak, araştırmadan beklenen sonuçları elde etmeye imkân vereceği düşünülen sorulardan oluşan taslak anket formu hazırlandı. Hazırlanan taslak soru kâğıdına, TÜİK’in Yöntem Araştırmaları Daire Başkanlığında çalışan uzmanlarının önerileriyle son şekli verildi. Bu soru kâğıdı ile 2008 yılının Nisan ayında Berlin’de bir pilot çalışma yapıldı. Pilot çalışma sonunda elde edilen geri beslemeler sonucu anket formu yeniden düzenlendi. Ayrıca pilot uygulaması esnasında hedef kitle içinde yer alan bazı kadınların Almancayı iyi bilmelerine karşın Türkçe kavramları anlamada güçlük çektikleri gözlemlendi. Bu sorunu gidermeye yönelik olarak anket formunun bir de Almancası hazırlandı.
Anket formuna son şekli verildikten sonra, alan uygulamasına geçmek için belirlenecek örneklemin oluşturulmasında kullanılacak bir adres çerçevesi oluşturma çabasına girildi. Bütün bu işlemler tamamlandığında 2008 yazına gelinmişti. Alan uygulamasına yaz mevsiminde çıkmanın çok uygun olmayabileceği düşünüldü. Çünkü anketin uygulanacağı hanehalkları arasında yaz tatili için Türkiye’ye gidenlerin sayısının fazla olması hâlinde cevapsızlık oranı oldukça yükselecekti. Bu yüzden alan uygulaması yaz sonuna ertelendi. 2009 Nisan ayında alan uygulaması tamamlandı. Veri giriş, kontrol ve analiz işlemleri tamamlandıktan sonra rapor hazırlanarak elinizdeki eser oluştu.
Bu eserin oluşmasında birçok kişinin değişik düzeylerde önemli katkıları olmuştur. Onların bir kısmına burada teşekkür etmek isterim. Bu çalışmaya katkı sağladığı hâlde burada isimleri zikredilmeyenlerden de peşinen özür dilerim.
Öncelikle bu çalışmanın yapılmasında gerekli desteği veren Diyanet İşleri Başkanı Prof. Dr. Ali Bardakoğlu ile Diyanet İşleri Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Mehmet Görmez’e, çalışmanın yapılması için Dış ilişkiler Dairesinin tüm imkânlarını seferber eden Dış İlişkiler Daire Başkanı Prof. Dr. Ali Dere’ye; araştırmanın masraflarını karşılayan Diyanet Vakfı yetkililerine, alan uygulaması esnasında yardımlarını esirgemeyen Berlin Din Hizmetleri Ataşesi Hasan Hayri Yaşar’a, soru formunun Almancaya, Almanca dokümanların Türkçeye çevrisini yapan ve alan uygulaması sırasında anketör ve kontrolörlerin organizasyonundaki katkıları nedeniyle Köln Araştırma Merkezi Müdürü Hasan Karaca’ya, soru formundaki soruların hazırlanması, adres çerçevesinin tasarımı, örneklemin belirlenmesi ve verilerin analiz edilmesi aşamalarında yakın ilgi, işbirliği ve destek sağlayan TÜİK Başkan Vekili A. Ömer Toprak, Örnekleme Daire Başkanı Hasibe Dedeş, Sosyal İstatistikler Daire Başkanı Enver Taştı, Bilgi ve İletişim Teknolojileri Daire Başkanı Ramazan Çelikkaya ve ekiplerine, özellikle de Yılmaz Erşahin, Bahar Baştimur, Sönmez Altıncı, Akın Öztürk ve Esen Dinçer’e çok teşekkür ederim.
Çalışmanın varsa hata ve eksiklikleri, tabiî ki katkı sağlayan değerli uzmanlara değil, bize aittir.
Mart 2010, Ankara
Dr. Zekiye Demir
