İrade, insanın yapıp yapmamakta tercih hakkı kullanabildiği, yaptığında kendisi için bir fayda ortaya çıkacağı beklentisiyle bir işi yapma yönünde tercih ortaya koymasıdır. Bazen insanlar faydaya odaklanıp ortaya çıkacak zararları fark edemeyerek veya bilmeyerek yanlış tercihlerde de bulunabilirler. Hayat insanı yaşamının her döneminde karşısına çıkan şartlar farklılaştıkça irade kullanımında tercihler yapmasını ister. İnsan karar verip bir şeye niyetlendiğinde, irade kullanma becerisinin gelişmesi veya gelişememesi, hayatta alınan kararları uygulanmasını olumlu-olumsuz etkiler. İrade kullanımında yapılacak hatalar insanın yaşamını zorlaştırır, hatta geride kalan hayatın tamamını olumsuz etkileyebilecek bir özelliğe sahiptir.
İrade gücü çok önemli olması sebebiyle sadece insan davranışlarının sebeplerini inceleyen psikoloji bilimi tarafından araştırılan bir konu değildir. Felsefe ve din konuları da irade ile oldukça ilgilidir. Din adamları, filozof ve psikologlar uzun süre insanın kendisini tam kontrol altında tutabilme becerisi ortaya çıkaran özdenetimin nasıl geliştiğini veya gelişebileceği konusuna ciddi önem vererek araştırmışlar yapmışlardır. İradenin gelişiminde insanın dünyaya geldiği ve geliştiği ailenin durumu ve onların davranışları büyük önem taşır. Çocuklar yaşamın ilk yıllarında çevrelerindeki insanları gözlemler ve ilk davranışlarını onlardan öğrenir. Bu sebeple zayıf özdenetimi olan ailelerin çocuklarında da genellikle zayıf özdenetim görülmektedir.
İradenin sağlam olması, kişinin kendisi ile ilgili her alanda davranışlarını ve düşüncelerini dengede ve kontrol altında tutabilme becerisidir. Kişinin irade kullanımı, davranışlarının süresini, sıklığını, yoğunluğunu ayarlaması ve farklı durumlara göre davranışlarını durdurması, başlatması veya ertelemesi gibi hayatını sağlıklı sürdürebilmesi için çeşitli konu ve alanlarda sürekli duruma uygun, yararlı davranışlar sergilemesi durumudur. İrade, kişinin yaşamının çok önemli bir parçasıdır, çünkü irade olmadan insan, toplum tarafından beklenilen, kabul gören ve sağlıklı algılanan birçok davranışı sergilemeyi başaramaz. İrade sayesinde kişiler içten gelen olumlu-olumsuz fıtri dürtü ve isteklerini kontrol edebilir, sergilediği davranış ve kararlarının sorumluluğunu alabilir. İrade kuvvetli olursa kişi istenmeyen bir durumla karşılaştığında onun kendisine ve çevresine zarar vermemesi için doğru tutum, davranışlar ortaya koyar.
Kişinin kendi kendine yeterli olabilmesi, bağımsız yaşayabilme becerisinin oluşması ve kendi davranışlarını kendi denetlemesi durumuna özgür irade denir. Psikolojide irade gücü özdenetim olarak belirtilmektedir.
İnsanların yaşamlarında yaşadığı hayal kırıklıklarının ve başarısızlıklarının en önemli sebebi iradesini doğru kullanamaması, onu doğru yönetememesi veya iradesinin zayıf olması sebebiyle kendisine engel olamayarak yaptığı hatalarıdır. Her insanı irade kullanımında etkileyen en önemli şeyler yıllar boyunca oluşturduğu kişilik, bedensel-ruhsal açıdan güçlü olmak ve bilgi ve beceri kazanımları ile var olan potansiyelini aktif hale getirerek ortaya çıkardığı güçlü enerjidir. Bu etkenlerin her biri, her insan için çok önemlidir. Üçü bir arada doğru yönetildiğinde ve yanına da sağlam bir irade katıldığında o zaman her insan için olumsuz durumlardan kaçınmak ve arzuladığı isteklere, başarılara ulaşmak çok daha kolay hale gelecektir.
İrade duygusal yönü yoğun özellikli bir etkendir. İrade üzerinde bir fikrin veya kararın etkili olabilmesi için doğru duygu, doğru istek yüklemeleri ile doğru fikir ve kararların tutku derecesine yükseltilmesi çok önemlidir. Eğer irade kullanım becerisinin etkin ve güçlü olmasını istiyorsa bir insan, öncelikle duygu kontrolünü ve duygu yönetimini çok iyi bilmesi gerekmektedir.
İnsanın iradeyi kontrol etme becerisi onun aynı zamanda kişilik ve karakter durumunu da belirler. Çünkü karakter üzerinde kalıtımsal etkilerle genlerin önemli olduğu söylense de aslında kişilik ve karakter üzerinde etkin olan şey çocukluğundan itibaren verilen terbiye ve uzun süreçleri olan eğitim hayatının niteliği ve niceliği, insanın kişilik ve karakterinin ortaya çıkmasında çok etkilidir.
İradeye güç kazandıran ve onu harekete geçiren en önemli etkenlerden biri düşüncedir. Özellikle detaylı, derin düşünme ve konu ile ilgili görsel ve işitsel geniş çerçeveli araştırmalar gerçekleştirmek insanın iradesinde ciddi etkiler ortaya çıkartır. Olumlu düşünmek ve olumlu araştırmalar yapmak iradeyi olumlu etkileyerek güçlendirirken, olumsuz düşünceler ve olumsuz konular üzerinde yapılan düşünme eylemi ve araştırmalar iradeyi olumsuz olarak etkiler, onu zayıflatır.
İrade, insana iyi ile kötü arasında seçim yapma hakkı tanır. Bu seçim hakkı insanın dünya hayatında Allah’u Teala tarafından bir imtihana alınmasının da sonucudur. Allah’ın kendisinin sahip olmuş olduğu külli iradenin yanında kuluna da cüzi irade vermesi, kulu üzerindeki en önemli nimetlerindendir. Allah, kulunun kişilik sahibi olmasını ve iradesine sahip çıkmasını istemektedir. Hiçbir insan hiçbir şekilde iradesini tamamıyla başkasına bırakamaz veya devredemez. Bizi yaratan Allah, mutlak düzenlenmiş bir iyilik içerisinde zorunlu şekilde yaşam sürmekten ziyade iyiliği kendi irademizle seçebilme iradesini bizlere ihsan etmiştir.
İnsan, hayatı boyunca başarıyı sadece iradenin doğru kullanılması ve onun kuvvetiyle elde eder. Çünkü irade sahibi insanlar için öncelik oluşturduğu hedefleridir. İnsanlar hayatlarında kendilerine cazip gelen eğlenceli ama önemsiz işlerden güçlü iradesiyle uzak durabilir. Günümüzde özellikle gençlerimiz gelişen ve çok hızlı yaygınlaşan dijital dünya sebebiyle iradelerini doğru yönetmek de ciddi sorunlar yaşamaktadır. Ali Fuad Başgil’in “Gençlerle Başbaşa” isimli kitabı gençlere hem bu irade sorununu çözmekte faydalı olabilecek hem de başarı yolunda giderken ihtiyaç duyulabilecek tavsiyeleriyle ciddi faydalar içermektedir. Bu kitapta geçen bir hikâye ile irade şöyle anlatılır; Evden kütüphanede çalışmak için dışarı çıktığında, yolda giderken arkadaşların seni gördü ve muhabbet etmeye çağırdılar. İşte tam bu sırada iraden devreye girer ve vereceğin karar veya orada kalacağın sürenin nitelik ve niceliği, ya seni hedeflerine daha fazla yaklaştırır ya da vaktini boşa harcamış olarak hedefinden uzaklaştırır.
Hayatlarında başarılı olmuş insanlara baktığımızda gittikleri okullar, yetiştikleri çevreler ve çalışmaları kadar önemli olan özellikleri iradelerini bağımsız bir şekilde doğru kullanabilme becerilerini geliştirmiş olmalarıdır. Her insana hayatı boyunca binlerce kez faydalı olanla, eğlenceli olanla, zararlı olanlar arasında seçim yapma anı gelir. Fakat başarılı olabilenler bu seçimlerden faydalıyı, hedeflerine yaklaştırabilecek olanları seçebilenlerdir. İşte bunu yapabilen insanlar da iradesi güçlü olanlardır. Çünkü irade, hoşa giden, cazip gelen yerine doğru olanı anlayabilme ve doğru seçim yapabilme gücüdür.
Sonraki yazımızda iradeyi nasıl güçlü tutabileceğimiz konusu ile buluşmak üzere Yüce Allah’a emanet olunuz. Kalınız sağlıcakla…
